Η γαστρεντερίτιδα, παρόλο που συνήθως είναι αυτοπεριοριζόμενη και δεν χρειάζεται φαρμακοληψία ή περαιτέρω έλεγχο παρά μόνο λίγη προσοχή και μια σχετική αυτοσυγκράτηση εκ μέρους μας για 2-3 ημέρες, είναι ένας από τους πλέον «ύπουλους» καταστροφείς της διάθεσης και τους πλέον διαβόητους «εχθρούς» των διακοπών μικρών και μεγάλων, ειδικά όταν οι τελευταίες γίνονται σε αναπτυσσόμενες χώρες, με αποτέλεσμα να τις «ενοχοποιούμε» για την ταλαιπωρία μας και να τις συνδέουμε με δυσάρεστες αναμνήσεις.
Και όμως, εκτός των σπανίων εκείνων περιπτώσεων που ο υπεύθυνος μικροοργανισμός έχει δημιουργήσει το πρόβλημα χρησιμοποιώντας έναν δρόμο που δεν θα μπορούσαμε εύκολα να υποπτευθούμε (π.χ. η λήψη αντιβιοτικών), σε όλες τις άλλες περιπτώσεις θα μπορούσαμε να την αποφύγουμε, παίρνοντας κάποιες απλές προφυλάξεις.
Ποια είναι τα συμπτώματα της γαστρεντερίτιδας;
Το κύριο σύμπτωμα της γαστρεντερίτιδας είναι οι διαρροϊκές κενώσεις, δηλαδή οι μη σχηματισμένες κενώσεις, ή κενώσεις αυξημένου όγκου, ή/και αυξημένης συχνότητας (άνω των 3 ημερησίως), που χαρακτηρίζονται από αιφνίδια έναρξη και διάρκεια λίγων ημερών και μπορεί να συνοδεύονται από ναυτία, έμετο, κοιλιακό άλγος ή και πυρετό.
Ποιο είναι το αίτιο της γαστρεντερίτιδας;
- Βακτήρια όπως: σαλμονέλα, σιγκέλα, καμπυλοβακτηρίδιο, E. Coli, Clostridium difficile κ.λπ.
- Ιοί, όπως ροταϊοί (κυρίως υπεύθυνοι στα παιδιά), νοροϊοί (το συχνότερο αίτιο σε ενήλικες ιδιαίτερα τους χειμερινούς μήνες, μάλιστα σε αυτούς οφείλονται συνήθως οι επιδημίες στα κρουαζιερόπλοια)
- Σπανιότερα, παράσιτα (π.χ. αμοιβάδα, λάμβλια).
Η μετάδοσή τους γίνεται από:
- μόλυνση της τροφής ή του νερού μας από τους παθογόνους αυτούς μικροοργανισμούς, είτε γιατί δεν έχουν καταστραφεί με το μαγείρεμα είτε γιατί αγγίχτηκε η μαγειρεμένη τροφή από μολυσμένα χέρια
- κατανάλωση μη παστεριωμένων γαλακτοκομικών, ωμών ή ατελώς ψημένων κρεάτων ή θαλασσινών
- μη τήρηση κανόνων υγιεινής σε ταξίδι σε αναπτυσσόμενες χώρες
- κολύμβηση σε ποτάμια και λίμνες ή κατανάλωση νερού από αυτά
- πρόσφατη επαφή με μολυσμένα ζώα
- πρόσφατη λήψη αντιβιοτικών ή άλλων φαρμάκων (π.χ. αντιόξινα)
- την κοπρανοστοματική οδό μέσω επαφής με άτομα που νοσούν.
Πότε απαιτείται κλινική εκτίμηση;
- Σε παρατεταμένη διάρροια, διάρκειας άνω των 48 ωρών
- Σε πολλαπλές διάρροιες με βλέννη και αίμα
- Σε αιματηρή διάρροια
- Σε πυρετό >38,5οC
- Σε αριθμό διαρροϊκών κενώσεων >6 ανά 24 ώρες
- Σε έντονο κοιλιακό άλγος
- Σε πρόσφατη λήψη αντιβιοτικών ή νοσηλεία
- Σε ευπαθείς ομάδες (παιδιά, ηλικιωμένοι >70 ετών, ανοσοκατασταλμένοι, έγκυοι, γιατί μπορεί να υπάρξουν επιπλοκές στο έμβρυο από κάποια παθογόνα)
- Σε αφυδάτωση, όπου μπορεί να υπάρχουν συμπτώματα όπως ζάλη ειδικότερα κατά την προσπάθεια έγερσης από καθιστή ή ύπτια θέση (ορθοστατική υπόταση).
Ποια είναι η αντιμετώπιση της γαστρεντερίτιδας στα αρχικά στάδια, όταν δεν γνωρίζουμε το ακριβές αίτιο;
Η αντιμετώπιση είναι κυρίως συμπτωματική και υποστηρικτική με ενυδάτωση, δηλαδή λήψη υγρών όπως νερό, τσάι, χαμομήλι και, σε σοβαρότερες περιπτώσεις, με από του στόματος διαλύματα ηλεκτρολυτών και ζάχαρης (όπως τα φακελάκια Almora).
Επίσης συνιστάται δίαιτα με αποφυγή γαλακτοκομικών (εκτός γιαουρτιού), λιπαρών τροφών και φυτικών ινών (εκτός από μπανάνες και βραστά λαχανικά) και συνιστώνται οι βραστές αλατισμένες αμυλούχες τροφές και τα δημητριακά (π.χ. πατάτες, ζυμαρικά, ρύζι, σιτάρι, βρώμη).
Αντιδιαρροϊκά φάρμκα όπως η λοπεραμίδη και η διφαινοξυλάτη απαγορεύονται σε αιματηρή διάρροια ή υψηλό εμπύρετο και καλό είναι να λαμβάνονται μετά από ιατρική συμβουλή, λόγω πιθανότητας επιδείνωσης σε κάποιες περιπτώσεις.
Σε σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να απαιτηθεί ενδονοσοκομειακή αντιμετώπιση με ενδοφλέβια χορήγηση υγρών και αλάτων.
Τι εξετάσεις πρέπει να γίνουν;
Γενικά οι περισσότερες περιπτώσεις λοιμώδους γαστρεντερίτιδας είναι αυτοπεριοριζόμενες και βραχύβιες, οπότε δεν απαιτείται οποιοσδήποτε έλεγχος. Αν υπάρχουν κριτήρια κλινικής εκτίμησης, όπως αναφέρθηκαν ανωτέρω, μπορεί να διενεργηθούν:
- μικροσκοπική εξέταση κοπράνων για ανίχνευση αίματος ή λευκοκυττάρων στα κόπρανα που υποδηλώνουν βακτηριακό αίτιο διάρροιας
- καλλιέργεια κοπράνων
- έλεγχος κοπράνων με εξέταση μοριακής βιολογίας (PCR-film array) για άμεση και αξιόπιστη ανίχνευση του παθογόνου μικροβίου
- παρασιτολογική εξέταση κοπράνων σε παρατεινόμενη διάρροια χωρίς τις παραπάνω ενδείξεις φλεγμονής
- ανίχνευση τοξινών Α και Β και αντιγόνου Clostridium difficile σε δείγμα κοπράνων επί ενδείξεων
- αιματολογικός έλεγχος ηλεκτρολυτών, νεφρικής λειτουργίας και δεικτών φλεγμονής σε σοβαρές περιπτώσεις και υποψία αφυδάτωσης.
Πότε σκεφτόμαστε τη χορήγηση αντιβιοτικού;
Η διαφοροδιάγνωση του αιτίου είναι σημαντική γιατί στις ιώσεις δεν χρειάζεται αντιβίωση, αφού είναι αυτοπεριοριζόμενες νόσοι.
Στις βακτηριδιακές λοιμώξεις, αν και συχνά είναι και αυτές αυτοϊώμενες, μπορεί να χρειαστεί αντιβιοτική αγωγή (σε βαριά παρατεινόμενη διάρροια, με πυρετό ή αίμα στα κόπρανα). Στις περιπτώσεις αυτές ο ιατρός πρέπει να ζητήσει προηγουμένως από τον ασθενή δείγμα κοπράνων για καλλιέργεια.
Σε παρασιτική λοίμωξη χορηγούμε αντιπαρασιτικά φάρμακα διαφορετικά από τα συνήθη αντιβιοτικά.
Υπάρχουν περιπτώσεις βαριάς βακτηριδιακής διάρροιας κατά τις οποίες η χορήγηση αντιβιοτικού πρέπει να αποφευχθεί;
Υπάρχει ένα συγκεκριμένο βακτηρίδιο, το εντεροαιμορραγικό E.Coli, που προκαλεί διάρροια με αίμα χωρίς εμπύρετο και γενικευμένη νόσο με βλάβη στους νεφρούς. Σε περίπτωση μόλυνσης από αυτό η χορήγηση αντιβιοτικού μπορεί να επιδεινώσει την κλινική κατάσταση του ασθενούς.
Πρόληψη: πώς μπορούμε να προφυλαχτούμε;
Για παιδιά κάτω των 2 ετών υπάρχει προληπτικό εμβόλιο, αλλά μόνο για ιογενείς γαστρεντερίτιδες.
Κύρια μέθοδος πρόληψης είναι η τήρηση μέτρων ατομικής υγιεινής και κατάλληλης διατήρησης των τροφίμων:
- πλένουμε καλά τα φρούτα, τα λαχανικά και τις επιφάνειες κοπής των τροφών
- πλένουμε καλά τα χέρια μας πριν από το μαγείρεμα και το χειρισμό τροφών
- μαγειρεύουμε καλά το κρέας, το ψάρι και τα αβγά
- αποφεύγουμε τα απαστερίωτα γαλακτοκομικά προϊόντα
- η θερμοκρασία στο ψυγείο όπου διατηρούνται τα τρόφιμα θα πρέπει να είναι στους 4ο C ή πιο κάτω και στην κατάψυξη πιο κάτω από τους 0ο C
- τα αβγά πρέπει να αποθηκεύονται στο πιο κρύο μέρος του ψυγείου και όχι στην πόρτα
- καταψύχουμε κρέατα ή πουλερικά που δεν θα μαγειρέψουμε για 48 ώρες αφού τα βάλουμε σε πλαστικές σακούλες ώστε να μην «αγγίζουν» άλλες τροφές και τα ξεπαγώνουμε στο ψυγείο ή στο φούρνο μικροκυμάτων και όχι αφήνοντάς τα έξω.
