Το 1983, στο Περθ της Αυστραλίας, οι B.J. Marshall και J.R. Warren διαπίστωσαν ότι στο στομάχι πολλών ασθενών που έπασχαν από χρόνια γαστρίτιδα ή πεπτικό έλκος υπήρχε ένα μικρόβιο το οποίο κατάφεραν να καλλιεργήσουν και να απομονώσουν και το ονόμασαν, λόγω του σχήματος και της θέσης του, Ελικοβακτηρίδιο του Πυλωρού (Helicobacter pylori). Για την ανακάλυψή τους αυτή οι δύο γιατροί τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής το 2005.
Το Helicobacter pylori (H. pylori) είναι ένα μικροαερόφιλο gram αρνητικό (-) βακτηρίδιο. Πήρε το όνομά του από τις ελληνικές λέξεις έλικα (λόγω του σχήματός του) και πυλωρός (το τελευταίο τμήμα του στομάχου πριν την αρχή του λεπτού εντέρου). Χαρακτηριστικό του είναι η ικανότητα του να επιβιώνει και να ζει στο ισχυρά όξινο περιβάλλον του στομάχου. Για την επίτευξη της δημιουργίας αποικιών χρησιμοποιεί το μαστίγιό του για να διαπεράσει ενεργά τη βλέννα και να φτάσει στο στρώμα των επιθηλιακών κυττάρων του στομάχου. Επιπλέον, παράγει ουρεάση, ουσία που διασπά την ουρία σε διοξείδιο του άνθρακα και αμμωνία, συμβάλλοντας στην εξουδετέρωση του γαστρικού οξέος του στομάχου.
Φορέας του H. pylori είναι ο ανθρώπινος οργανισμός και μεταδίδεται μέσω της εντεροστοματικής οδού από σταγονίδια του αέρα, μολυσμένα χέρια και σάλιο. Ο αποικισμός αρχίζει από την παιδική ηλικία και εξαρτάται από διάφορους κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες και κακές συνθήκες υγιεινής. Σχεδόν τα 2/3 του παγκόσμιου πληθυσμού είναι φορείς του H. pylori. Υπολογίζεται ότι στις οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες τα ποσοστά λοίμωξης κυμαίνονται γύρω στο 30%, ενώ στις αναπτυσσόμενες χώρες τα ποσοστά λοίμωξης αγγίζουν το 80-90%. Το H. pylori προσβάλλει περίπου το 50% των ατόμων ηλικίας άνω των 60 ετών σε σύγκριση με το 20% των ατόμων κάτω των 40 ετών. Στην Ελλάδα το 50% του πληθυσμού ηλικίας άνω των 30 ετών είναι φορείς του H. pylori. Σε ποσοστό μεγαλύτερο του 80% οι φορείς του H. pylori είναι ασυμπτωματικοί.
Η λοίμωξη από H. pylori μπορεί να προκαλέσει ή να επιδεινώσει:
- Έλκος στομάχου ή δωδεκαδακτύλου (10-15%). To H. pylori ευθύνεται για το 90% περίπου του δωδεκαδακτυλικού έλκους και για το 80% του γαστρικού έλκους.
- Καρκίνο στομάχου (1-2%). Ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του στομάχου σε ασθενείς με χρόνια γαστρίτιδα από H. pylori υπολογίζεται ότι είναι 6 φορές μεγαλύτερος από τον υπόλοιπο πληθυσμό.
- MALT λέμφωμα στομάχου (λέμφωμα του λεμφικού ιστού των βλεννογόνων) (<1%).
- Εξωγαστρικές εκδηλώσεις όπως αιματολογικές παθήσεις, γλαύκωμα, νόσο Alzheimer, στεφανιαία νόσο, κ.ά.
Δεν είναι γνωστό για ποιον ακριβώς λόγο η λοίμωξη από H. pylori εκδηλώνεται με συμπτώματα σε κάποιους ασθενείς και όχι σε όλους. Πιθανόν να εμπλέκονται γενετικοί παράγοντες που καθιστούν ορισμένους ανθρώπους πιο ευαίσθητους στο να αναπτύξουν συμπτώματα από τη λοίμωξη. Στα συνηθέστερα συμπτώματα της λοίμωξης από H. pylori περιλαμβάνονται:
- πόνος στην άνω κοιλιακή χώρα
- ναυτία ή έμετος
- αίσθημα πρώιμου κορεσμού μετά από κατανάλωση μικρής ποσότητας φαγητού
- τυμπανισμός
- μαύρο χρώμα κενώσεων (σε παρουσία πεπτικού έλκους που αιμορραγεί)
- εύκολη κόπωση.4
Ασθενείς που πρέπει να εξετάζονται για H. pylori είναι αυτοί με ενεργό έλκος στομάχου ή δωδεκαδακτύλου ή γνωστό αντίστοιχο ιστορικό στο παρελθόν, ασθενείς με δυσπεπτικά ενοχλήματα, άτομα με οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του στομάχου, ασθενείς με λέμφωμα στομάχου και άτομα που πρόκειται να λάβουν μακροχρόνια θεραπεία με αντιφλεγμονώδη φάρμακα. Επίσης, έλεγχος γίνεται σε ασθενείς με σιδηροπενική αναιμία αγνώστου αιτιολογίας, χαμηλή βιταμίνη Β12 και χαμηλά αιμοπετάλια (αυτοάνοση θρομβοπενική πορφύρα). Η διάγνωση της λοίμωξης από H. pylori γίνεται με διάφορους τρόπους. Κατά τη διάρκεια της γαστροσκόπησης λαμβάνονται δείγματα από το στομάχι και εξετάζεται το αν υπάρχει το μικρόβιο. Το πλεονέκτημα της γαστροσκόπησης είναι ότι δείχνει και αν το μικρόβιο έχει προκαλέσει προκαρκινικές αλλοιώσεις στο στομάχι. Στην περίπτωση που έχουν προκληθεί τέτοιου είδους αλλοιώσεις, οι ασθενείς θα πρέπει στο μέλλον να ελέγχονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα προκειμένου να προληφθεί η πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου στομάχου. Εκτός από τη γαστροσκόπηση η ανίχνευση του H. pylori γίνεται εξίσου αποτελεσματικά με πολύ μεγάλη ακρίβεια και αξιοπιστία με τη μέθοδο της «αναπνοής» (breath test), καθώς επίσης και με το HpSA test (Helicobacter pylori stool antigen) το οποίο ανιχνεύει το αντιγόνο του μικροβίου, καθώς αυτό αποβάλλεται μέσω των κοπράνων. Το HpSA test έχει ευαισθησία 96% και ειδικότητα 96%. Η ανίχνευση των αντισωμάτων του H. pylori στο αίμα, δεν είναι πλέον αξιόπιστη μέθοδος, επειδή τα αντισώματα αυτά μειώνονται πολύ αργά (1-3 χρόνια), ώστε αυτά να εξακολουθούν να παραμένουν στο αίμα ασθενών και μετά την επιτυχή εκρίζωση του μικροβίου, δίδοντας έτσι ψευδώς θετικά αποτελέσματα.
Η θεραπεία της λοίμωξης από H. pylori γίνεται με συνδυασμό 3 ή 4 φαρμάκων και διαρκεί 10-14 ημέρες. Τα φάρμακα αυτά τα αποτελούν 2 ή 3 αντιβιοτικά (αμοξυκιλλίνη, κλαριθρομυκίνη, μετρονιδαζόλη) και ένα φάρμακο που αναστέλλει την έκκριση οξέος από το στομάχι. Η τυπική θεραπεία πρώτης γραμμής είναι «τριπλή θεραπεία» που αποτελείται από αναστολείς της αντλίας πρωτονίων και τα αντιβιοτικά κλαρυθρομυκίνη και η αμοξυκιλλίνη. Παραλλαγή της τριπλής θεραπείας που έχει αναπτυχθεί όλα αυτά τα χρόνια είναι η αντικατάσταση αμοξικιλλίνης με μετρονιδαζόλη για τους ανθρώπους που είναι αλλεργικοί στην πενικιλίνη. Τα ποσοστά εκρίζωσης του μικροβίου είναι μεγαλύτερα του 85% όμως μπορεί να παρουσιασθεί υποτροπή της λοίμωξης. Ένας αυξανόμενος αριθμός μολυσμένων ατόμων βρίσκονται να έχουν ανθεκτικά στα αντιβιοτικά βακτηρίδια λόγω επαναλαμβανόμενης λήψης αντιβιοτικών για διάφορες άλλες λοιμώξεις. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αρχική αποτυχία της θεραπείας και απαιτεί πρόσθετους γύρους θεραπείας με αντιβιοτικά ή εναλλακτικές στρατηγικές. Για τη θεραπεία των ανθεκτικών στην κλαρυθρομυκίνη στελεχών του ελικοβακτηριδίου του πυλωρού, προτείνεται η χρήση της λεβοφλοξασίνης ως μέρους της θεραπείας. Σε ποσοστό 50% των ασθενών μπορεί να εμφανιστούν ανεπιθύμητες ενέργειες της θεραπείας. Οι παρενέργειες είναι συνήθως ήπιες, και λιγότερο από το 10% των ασθενών διακόπτουν τη θεραπεία λόγω αυτών των παρενεργειών. Το H. pylori δεν αντιμετωπίζεται με βότανα ή ομοιοπαθητικά φάρμακα. Μόνο η μαστίχα Χίου σε κάψουλες έχει δείξει αντιμικροβιακές ιδιότητες έναντι του μικροβίου. Ο έλεγχος της επιτυχίας της εκάστοτε θεραπείας συνιστάται να γίνεται ένα μήνα μετά την ολοκλήρωσή της με τεστ αναπνοής ή τεστ κοπράνων.
