Ποια είναι τα αίτια γαστρεντερίτιδας (κατά φθίνουσα σειρά)
1. Ιοί: νοροϊοί, ροταϊοί, αδενοϊοί, σαποϊοί, αστροϊοί
Η οξεία γαστρεντερίτιδα η οφειλόμενη σε ιούς είναι εποχιακή. Συμβαίνει πιο συχνά τους χειμερινούς μήνες, μεταξύ Δεκεμβρίου και Φεβρουαρίου, αλλά κάθε ιός έχει τη δική του εποχικότητα:
- νοροϊοί: Νοέμβριο έως Ιανουάριο
- ροταϊοί: Φεβρουάριο έως Απρίλιο
- αδενοϊοί: κυρίως καλοκαίρι, από Ιούνιο έως Οκτώβριο
- αστροϊοί; χειμώνα και άνοιξη.
Τα επιδημιολογικά στοιχεία «λένε» ότι στις Η.Π.Α. οι νοροϊοί, είναι οι κύριοι υπεύθυνοι της γαστρεντερίτιδας των ενηλίκων και ενοχοποιούνται για το 50% των επιδημιών οξείας διάρροιας, το 26% των περιπτώσεων που καταλήγουν στα Επείγοντα των νοσοκομείων και το 13% των περιπτώσεων που απευθύνονται στα ιδιωτικά ιατρεία. Οι ροταϊοί προκαλούν πιο συχνά γαστρεντερίτιδα στα παιδιά, ωστόσο από το 2016 που ξεκίνησε ο εμβολιασμός σε μικρά παιδιά και βρέφη το ποσοστό γαστρεντερίτιδας από ροταϊούς έχει μειωθεί αισθητά.
Πώς γίνεται η μετάδοση
Η μετάδοση μπορεί να γίνει:
- από άτομο σε άτομο: οι ιοί είναι πολύ μολυσματικοί (λιγότερα από 100 σωματίδια ενός ιού είναι αρκετά για τη μετάδοσή του). Η μόλυνση γίνεται με εισπνοή μολυσμένων σταγονιδίων, με επαφή με κόπρανα ή εμέσματα, ή με μολυσμένες επιφάνειες, ή με μολυσμένα αντικείμενα (οι ιοί είναι ανθεκτικοί στα απολυμαντικά), σε περιπτώσεις έντονης διάρροιας ή εμετών των ασθενών. Επιβιώνουν στο περιβάλλον έως και 72 ώρες, ενώ η μεταδοτικότητα αρχίζει από την πρώτη ημέρα της αδιαθεσίας έως και τουλάχιστον 3 ημέρες από την ανάρρωσή του νοσούντος. Ο συνήθης τρόπος μόλυνσης είναι η κατανάλωση ποτού ή τροφίμου, που μολύνθηκε από άτομο με ιογενή γαστρεντερίτιδα το οποίο δεν έπλυνε τα χέρια του επιμελώς μετά την επίσκεψη στην τουαλέτα.
- από μολυσμένο τρόφιμο ή νερό: ωμά οστρακοειδή προερχόμενα από μολυσμένα νερά ή πόσιμο νερό μολυσμένο από λύματα.
Οι ιογενείς γαστρεντερίτιδες εμφανίζονται συνήθως σε κλειστές κοινότητες: οικογένειες, ιδρύματα, κέντρα ημερήσιας φροντίδας, σχολεία, κατασκηνώσεις, καράβια και κρουαζιερόπλοια (μάλιστα ονομάζονται και «ιός της κρουαζιέρας/cruise ship virus»).
Οι παραπάνω τρόποι μετάδοσης παρουσιάζουν μια σχετική έξαρση το καλοκαίρι, καθώς ο αυξημένος αριθμός ταξιδιωτών, η διαμονή σε κατασκηνώσεις (camps), οι κρουαζιέρες με πλοία, η συχνότερη κατανάλωση ψαριών και θαλασσινών σε συνδυασμό με την ανθεκτικότητα των ιών στις υψηλές θερμοκρασίες (αντέχουν μέχρι και στους 140 βαθμούς), η πιο συχνή κατανάλωση γευμάτων σε εστιατόρια ή εξωτερικούς χώρους είναι παράγοντες που ευνοούν αυτή την έξαρση. Μάλιστα, καθώς πολλές φορές μια γαστρεντερίτιδα μπορεί να μοιράζεται κάποια συμπτώματα με τη γρίπη, όπως ο πυρετός, τα ρίγη, οι μυαλγίες κ.λπ., αυτή αποκαλείται και «γρίπη του καλοκαιριού».
Όλοι οι παραπάνω ιοί μολύνουν μόνο τον άνθρωπο και προκαλούν παρόμοια συμπτώματα που, ανάλογα με τον ιό μπορεί να διαρκέσουν από 24 - 48 ώρες μέχρι και 10 ημέρες.
2. Μικρόβια
Τα παθογόνα μικρόβια που έχουν ανιχνευτεί σε περιστατικά οξείας γαστρεντερίτιδας είναι κατά φθίνουσα σειρά τα εξής, σύμφωνα με τα στοιχεία των Κέντρων Ελέγχου και Πρόληψης Νόσων (Center for Disease Control and Prevention-CDC):
- σαλμονέλα (salmonella): μεταδίδεται από μολυσμένα και ανεπαρκώς μαγειρεμένα πουλερικά και αυγά, από μη παστεριωμένο γάλα και από επαφή με ερπετά, πουλιά και αμφίβια.
- καμπυλοβακτηρίδιο (campylobacter): μεταδίδεται από επαφή με σκυλιά και γάτες που έχουν διάρροια
- σιγκέλα (shigella): μεταδίδεται συνήθως από άτομο σε άτομο, ή από μολυσμένα ωμά οστρακοειδή, ή κατά τη διάρκεια ταξιδιού σε τροπικές περιοχές του αναπτυσσόμενου κόσμου
- εντεροαιμορραγικό στέλεχος του κολοβακτηριδίου που παράγει την τοξίνη shiga (shiga - toxin producing Escherichia coli O157:H7) & εντεροπαθογόνα, εντεροδιηθητικά κ.λπ. στελέχη: μεταδίδονται από ανεπαρκώς μαγειρεμένο μοσχάρι, μη παστεριωμένο γάλα και χυμό και μολυσμένο νερό.
- γερσίνια (yersinia): μεταδίδεται από ανεπαρκώς μαγειρεμένο χοιρινό, μη παστεριωμένο γάλα και μολυσμένο νερό.
- δονάκιο της χολέρας (vibrio cholerae): ουσιαστικά άγνωστο στη χώρα μας.
Πώς γίνεται η μετάδοση
Οι γαστρεντερίτιδες οι προερχόμενες από τροφές μολυσμένες με μικρόβια είναι, όπως και οι ιογενείς, πιο συχνές τους καλοκαιρινούς μήνες. Οι υψηλότερες θερμοκρασίες του καλοκαιριού ευνοούν το γρηγορότερο πολλαπλασιασμό των μικροβίων που βρίσκονται στο περιβάλλον, στο χώμα, στο νερό και στα τρόφιμα που τους παρέχουν και την απαραίτητη υγρασία και θρεπτικά συστατικά για να αναπτυχθούν. Στις θερμοκρασίες 32 με 43˚C που είναι συχνές το καλοκαίρι τα μικρόβια που βρίσκονται στα τρόφιμα αναπαράγονται γρήγορα και φτάνουν σε αριθμό ικανό για την πρόκληση λοίμωξης.
Επιπλέον, το καλοκαίρι είναι μεγαλύτερος ο αριθμός των ατόμων που μαγειρεύουν σε εξωτερικούς χώρους (σε κάμπιγκ, κατασκηνώσεις, εξοχικά…), όπου λείπουν οι συνθήκες ασφαλείας που παρέχει το μαγείρεμα σε κλειστή κουζίνα, η ελεγχομένη θερμοκρασία ψησίματος, η ελεγχόμενη κατάψυξη και πολλές φορές ακόμα και τα κατάλληλα μέσα πλυσίματος. Τέλος, η γαστρεντερίτιδα από το εντεροαιμορραγικό στέλεχος του κολοβακτηριδίου μπορεί να σχετίζεται με έκθεση σε μολυσμένο νερό στο πλαίσιο δραστηριοτήτων όπως το κολύμπι σε πισίνες, λίμνες και water park, που είναι συχνότερες το καλοκαίρι.
3. Παράσιτα
Τα παράσιτα που είναι ακόμα ένα πιθανό αίτιο γαστρεντερίτιδας είναι σχετικά σπάνια στον ελληνικό πληθυσμό αλλά εμφανίζονται συνήθως σε οικονομικούς μετανάστες. Το συχνότερο σε περιπτώσεις έντονης διάρροιας είναι: η Giardia lamblia, ενώ σπανιότερος είναι ο σκώληκας Enterobius vermicularis (οξύουρος).
