Αφορά την μεταβολική μάστιγα του 21ου αιώνα. Ο έλεγχός της είναι κρίσιμος όχι μόνο για την ποιότητα της ζωής του ασθενούς αλλά και για την ίδια τη ζωή του. Η ιατρική κοινότητα έχει επισημάνει τη σπουδαιότητα αυτού του ελέγχου και έχει λύσεις να προτείνει αλλά… Αλλά χρειάζονται και άλλα. Χρειάζεται εκπαίδευση του ασθενούς, του περιβάλλοντός του αλλά και όλων μας. Και αυτή η εκπαίδευση αρχίζει από τη σωστή ενημέρωση…
Τι είναι η υπογλυκαιμία
Ως υπογλυκαιμία ορίζεται η κατάσταση κατά την οποία η γλυκόζη πλάσματος είναι χαμηλότερη των 70mg/dl με ή χωρίς συμπτώματα.
Η υπογλυκαιμία αποτελεί μια από τις οξείες επιπλοκές του διαβήτη. Ανέκαθεν απασχολούσε τόσο τους θεραπευτές ιατρούς όσο και τους θεραπευόμενους ασθενείς με διαβήτη. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η διεθνής ιατρική κοινότητα δείχνει ολοένα και περισσότερο ενδιαφέρον για τη συγκεκριμένη κατάσταση, καθώς οι γνώσεις για την υπογλυκαιμία αυξάνονται και αναγνωρίζονται τόσο οι βραχυπρόθεσμες όσο και οι μακροπρόθεσμες συνέπειές της. Έπειτα από τη δημοσίευση διαφόρων μελετών η ιατρική κοινότητα γνωρίζει πλέον πως οι ασθενείς που υφίστανται υπογλυκαιμίες κινδυνεύουν περισσότερο από εκείνους που είναι ρυθμισμένοι εντός των ορίων-στόχος. Ο κίνδυνος εμφάνισης μείζονος καρδιαγγειακού συμβάματος (έμφραγμα, εγκεφαλικό) στους ασθενείς αυτούς οκταπλασιάζεται συγκριτικά με τους υπολοίπους μία εβδομάδα μετά από επεισόδιο σοβαρής υπογλυκαιμίας και παραμένει διπλάσιος έως και ένα έτος μετά το συμβάν, όπως φάνηκε από την ανάλυση της μελέτης LEADER. Ακόμα, ο κίνδυνος για θάνατο από όλες τις αιτίες (όχι μόνο από το καρδιαγγειακό σύμβαμα) δεκαπλασιάζεται μετά από ένα σοβαρό υπογλυκαιμικό επεισόδιο και παραμένει διπλάσιος έως και ένα χρόνο μετά.
Ενώ όμως αυξάνεται η γνώση των επιστημόνων δεν συμβαίνει το ίδιο και με την κοινωνική ευαισθησία και την εκπαίδευση. Χρειάζονται περισσότερες ενημερωτικές εκδηλώσεις και εκπαίδευση, ώστε και οι ασθενείς να κατανοήσουν τη σημασία της υπογλυκαιμίας, και οι συνοδοί να γνωρίζουν πως θα αντιδράσουν αποτελεσματικά, αλλά και ο κοινωνικός περίγυρος να ευαισθητοποιηθεί και να εξοικειωθεί με τα συμπτώματα της υπογλυκαιμίας, ώστε να μην τα αποδίδει σε άλλες παθολογικές καταστάσεις καθυστερώντας έτσι τη βοήθεια σε έναν άνθρωπο που έχει άμεση ανάγκη της. Το θλιβερό όμως είναι ότι δυστυχώς, ακόμα και σήμερα, δεν είναι λίγα τα περιστατικά θανάτων ασθενών με διαβήτη που οφείλονται σε υπογλυκαιμία.
Βεβαίως η νέα τεχνολογία των ινσουλινών, τα νέα αντιδιαβητικά δισκία, τα συστήματα συνεχούς καταγραφής της γλυκόζης και οι σύγχρονες αντλίες ινσουλίνης (που αναστέλλουν τη λειτουργία τους όταν ανιχνευθεί υπογλυκαιμική τάση) μείωσαν σημαντικά τον αριθμό αλλά και τη σοβαρότητα των υπογλυκαιμικών επεισοδίων.
Αιτίες υπογλυκαιμίας
Αναζητώντας τις αιτίες της υπογλυκαιμίας θα βρούμε πρώτη από όλες την παράλειψη ή την καθυστέρηση γεύματος και στη συνέχεια μια πλειάδα άλλων: μειωμένη ποσότητα γεύματος, μη ισσοροπημένη δίαιτα αδυνατίσματος, νευρογενή ανορεξία, ασυνήθιστη σωματική κόπωση, λήψη οινοπνεύματος, ακατάλληλες δοσεις και τύπος ινσουλίνης, πολύ αυστηρή ρύθμιση διαβήτη, ενδοκρινικές ανεπάρκειες, μειωμένη αντιρρόπηση γλυκόζης, μειωμένη αντίληψη υπογλυκαιμίας, διακοπή κορτικοστεροειδών, νεφρική ανεπάρκεια, θηλασμό, γαστροπάρεση, εμέτους, σύνδρομο δυσαπορρόφησης, μειωμένη ή λανθασμένη αντίληψη των οδηγιών του ιατρού.
Συμπτώματα υπογλυκαιμίας
Όποια και αν είναι η αιτία της, η υπογλυκαιμία που θα αναπτυχθεί περιλαμβάνει συγκεκριμένα συμπτώματα που οφείλονται στη δυσλειτουργία του εγκεφάλου λόγω του χαμηλού επιπέδου γλυκόζης στο αίμα και στη διέγερση ενός τμήματος του νευρικού μας συστήματος που λέγεται αυτόνομο νευρικό σύστημα. Εξαιτίας της ενεργοποίησης αυτού του συστήματος εμφανίζονται εφίδρωση, άγχος μούδιασμα γύρω από τα χείλη, ναυτία, αίσθημα ζέστης, ταχυκαρδία, αίσθημα παλμών και τρέμουλο. Εξαιτίας της μειωμένης τροφοδοσίας του εγκεφάλου σε γλυκόζη εμφανίζονται συμπτώματα όπως πονοκέφαλος, δυσκολία στη συγκέντρωση, δυσκολία στην ομιλία, αλλαγές στη συμπεριφορά του ατόμου, σύγχυση, υπνηλία, λήθαργος, ρίγος, παροδική εικόνα παράλυσης του μισού σώματος, πλήρης αδυναμία ομιλίας, σπασμοί, κώμα. Τέλος, συνυπάρχουν και γενικά συμπτώματα όπως πείνα, αδυναμία, διπλωπία, θαμπή όραση.
Βεβαίως ένα επεισόδιο υπογλυκαιμίας μπορεί να μην περιλαμβάνει όλα τα παραπάνω συμπτώματα. Αυτά διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο, από επεισόδιο σε επεισόδιο αλλά και από ηλικία σε ηλικία. Στην παιδική ηλικία παρατηρείται κυρίως αλλαγή συμπεριφοράς του παιδιού, στην μέση ηλικία εμφανίζονται τα κλασικά συμπτώματα που περιγράφηκαν παραπάνω, ενώ στην τρίτη ηλικία εμφανίζονται κυρίως τα νευρολογικά συμπτώματα που συχνά δυσκολεύουν τη διάγνωση (διαταραχές όρασης, διαταραχές ισορροπίας, έλλειψη συντονισμού κινήσεων).
Επιπλέον, η αντίληψη των συμπτωμάτων της υπογλυκαιμίας μπορεί να επηρεάζεται, να εμποδίζεται ή να τροποποιείται από πολλούς παράγοντες όπως: ο ύπνος, η απόσπαση της προσοχής (για παράδειγμα κατά την εργασία του ασθενούς), η στάση του σώματος, τα φάρμακα, το αλκοόλ, οι ψυχολογικοί παράγοντες, η άγνοια των συμπτωμάτων της υπογλυκαιμίας. Τέλος, η ικανότητα αντίληψης των συμπτωμάτων της υπογλυκαιμίας επηρεάζεται (μειώνεται) από τη μεγάλη διάρκεια του διαβήτη αλλά και από τα συχνά και επανειλημμένα ή/και σοβαρά υπογλυκαιμικά επεισόδια.
Τα επεισόδια ανάλογα με τη βαρύτητά τους χωρίζονται σε:
- Ελαφρά - ήπια, που περιλαμβάνουν ήπια συμπτώματα υπογλυκαιμίας που μπορεί και να μην την καταλάβει ο ασθενής.
- Κλινικά σημαντικά, όταν η γλυκόζη πλάσματος είναι χαμηλότερη από 54mg/dl.
- Σοβαρά, όταν ανεξαρτήτως επιπέδου γλυκόζης ο ασθενής χρειάζεται βοήθεια από άλλους για να διορθώσει την υπογλυκαιμία και να αποκτήσει πλήρως την επαφή του με το περιβάλλον.
Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να γίνει και να δοθεί η αντίστοιχη προσοχή στην ανεπίγνωστη υπογλυκαιμία (έλλειψη επίγνωσης της υπογλυκαιμίας), όταν δηλαδή οι ασθενείς είτε δεν αντιλαμβάνονται την υπογλυκαιμία καθαυτή, είτε όταν εμφανίζουν τα συμπτώματα έχουν ήδη πολύ χαμηλό επίπεδο γλυκόζης στον εγκέφαλο και γι’ αυτό δεν τα αντιλαμβάνονται. Αφορά το 20 - 25% των ασθενών με διαβήτη τύπου 1 και το 10% των ασθενών με διαβήτη τύπου 2. Στους συγκεκριμένους ασθενείς ο κίνδυνος εμφάνισης σοβαρής υπογλυκαιμίας εξαπλασιάζεται. Το ενθαρρυντικό όμως είναι πως η ανεπίγνωστη υπογλυκαιμία αντιμετωπίζεται με κατάλληλη εκπαίδευση του ασθενούς (σε: διατροφή, άσκηση, υπολογισμό ισοδυνάμων υδατανθράκων, τεχνικές ινσουλινοθεραπείας, υπολογισμό μονάδων ινσουλίνης), έτσι ώστε να μειωθούν τα υπογλυκαιμικά επεισόδια και τα συμπτώματα να (ξανα)γίνονται αντιληπτά από τον ασθενή με διαβήτη. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στη νυκτερινή υπογλυκαιμία, και αυτό γιατί οι ασθενείς κατά τη διάρκεια της νύκτας δεν κάνουν τον συνήθη αυτοέλεγχο σακχάρου, δεν είναι σε εγρήγορση και φυσικά μπορεί να μην καταλάβουν τα συμπτώματα. Τέτοια άτυπα συμπτώματα μπορεί να είναι ανήσυχος ύπνος, εφιάλτες, πρωινή κεφαλαλγία, αίσθημα κόπωσης κατά την αφύπνιση, ανεξήγητη υπνηλία, εσώρουχα υγρά από ιδρώτα.
Ο λόγος που η επιστημονική κοινότητα εστιάζει όλο και περισσότερο στην υπογλυκαιμία είναι οι κίνδυνοι που απορρέουν από αυτήν τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα.
Βραχυπρόθεσμα μπορεί να προκαλέσει διαταραχές της διάθεσης, κατάθλιψη, σπασμούς, κώμα, ελαττωμένες εργασιακές επιδόσεις, επικίνδυνη οδηγική συμπεριφορά, τροχαία ατυχήματα, πτώσεις στο έδαφος, κατάγματα, τραυματισμούς, οξέα συμβάματα (καρδιακή ισχαιμία, εγκεφαλικό επεισόδιο, έμφραγμα, αρρυθμίες, ανακοπή, θάνατο).
Μακροπρόθεσμα οι συχνές υπογλυκαιμίες μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα στην εργασιακή ζωή των ασθενών (απόλυση, ανεργία), δυσκολία στην απόκτηση άδειας οδήγησης ή απώλεια αυτής, μειωμένη ποιότητα ζωής, διαταραχές στις διαπροσωπικές σχέσεις ,φόβο, ελλειματική συμμόρφωση στη θεραπεία του διαβήτη, γνωσιακή έκπτωση, άνοια, μειονεκτική αντιρρόπηση της υπογλυκαιμίας, ανεπίγνωστη υπογλυκαιμία.
Αντιμετώπιση της υπογλυκαιμίας
Η αντιμετώπιση της υπογλυκαιμίας θα πρέπει να είναι άμεση διότι κινδυνεύει η ζωή του ασθενούς. Αν δεν υπάρχει κάποιος άλλος να τον βοηθήσει, πρέπει ο ίδιος ο ασθενής να προχωρήσει σε άμεση λήψη γλυκόζης, πίνοντας μισό ποτήρι χυμού φρούτων, ή παίρνοντας τρία χάπια γλυκόζης, ή μια συσκευασία ζελέ γλυκόζης, ή 5 - 6 σκληρές καραμέλες πριν καν μετρήσει τη γλυκόζη αίματος. Μετά από 15 λεπτά επανελέγχεται το επίπεδο της γλυκόζης. Εάν τα επίπεδα σακχάρου εξακολουθούν να είναι χαμηλά (<70mg/dl ),επαναλαμβάνεται η λήψη σακχαρούχου υγρού και ακολουθεί λήψη κανονικού γεύματος ή σνακ. Προσοχή: τα σκευάσματα που λαμβάνονται για τη διόρθωση της υπογλυκαιμίας δεν πρέπει να είναι υγρά, ζελέ ή καραμέλες χωρίς ζάχαρη, γιατί δεν διορθώνουν την υπογλυκαιμία. Επίσης τα λοιπά γλυκά, όπως για παράδειγμα η σοκολάτα, τα κρουασάν, τα μπισκότα κ.ά, λόγω μεγάλης περιεκτικότητας σε λίπος (το λίπος επιβραδύνει την απελευθέρωση της γλυκόζης από το έντερο στο αίμα), είναι ακατάλληλα για την άμεση αντιμετώπιση της υπογλυκαιμίας.
Πρόληψη της υπογλυκαιμίας
Μπορούμε να προλάβουμε την υπογλυκαιμία και να την εξαλείψουμε ή να μειώσουμε πολύ τον αριθμό των επεισοδίων της ακολουθώντας κάποιους απλούς κανόνες:
- Κάνουμε έξι γεύματα την ημέρα: πρωινό, δεκατιανό, μεσημεριανό, απογευματινό, βραδινό και γευματίδιο προ του ύπνου ̶ εξαιρετικής σημασίας για την πρόληψη των νυκτερινών υπογλυκαιμιών.
- Αποφεύγουμε να καθυστερήσουμε κάποιο γεύμα ή σνακ (ιδίως όταν χρησιμοποιούμε μείγματα ινσουλινών).
- Αποφεύγουμε την υπερβολική άσκηση ή κόπωση.
- Κάνουμε ορθολογικό αυτοέλεγχο με μετρήσεις σακχάρου αίματος. Ιδιαίτερα εάν προ του ύπνου η γλυκόζη αίματος είναι χαμηλότερη από 110 mg/dl τότε επιβάλλεται λήψη σνακ που να περιέχει υδατάνθρακες (γάλα, γιαούρτι ψωμί ή φρούτο).
- Ελεχχόμαστε τακτικά (όπως υποδεικνύει ο γιατρός μας) και πάντως μέσα σε διάστημα που δεν ξεπερνάει το έτος για συννοσηρότητεςή νεοεμφανιζόμενες επιπλοκές.
